Hiện nay, cho vay ngang hàng (P2P lending) đang ngày càng phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt trong hai năm gần đây. Dù hình thức này đã xuất hiện từ lâu trên thế giới, từ năm 2005 tại Anh đã đánh dấu sự xuất hiện của cho vay ngang hàng với công ty Zopa, nhưng ở Việt Nam vẫn còn thiếu tài liệu và khung pháp lý để quản lý chặt chẽ. Dưới đây là bài học khi đầu tư P2P Lending từ các nước như Anh, Mỹ, Trung Quốc, đồng thời đưa ra những giải pháp cho Việt Nam để nâng cao hiệu quả của nền tảng P2P Lending trong tương lai.
Bài học khi đầu tư P2P Lending
Để hiểu rõ hơn về kinh nghiệm P2P của các quốc gia đi trước, hãy cùng C22 Credit tìm hiểu về thị trường và những bài học mà họ đã trải qua
Nước Anh- Hệ thống quy định chặt chẽ và ổn định
Trong lĩnh lực cho vay ngang hàng không thể không đề cập đến nước Anh, một quốc gia đóng góp nhiều bước đi đầu tiên trong lĩnh vực tài chính này. Với sự ra đời của Zopa năm 2005, nước Anh trở thành nước đầu tiên xuất hiện hoạt động cho vay ngang hàng và bắt đầu với việc tài trợ các khoản vay tín chấp cá nhân.
Sau một thời gian dài hình thành và phát triển, tính đến cuối năm 2017 tại thị trường Anh có hơn 50 nền tảng cho vay ngang hàng, trong đó có có 3 nền tảng lớn nhất là RateSetter, Zopa vàThe Funding Circle.
Năm 2014, Anh trở thành quốc gia đầu tiên thiết lập hệ thống quy định pháp lý cho hoạt động này, yêu cầu các nền tảng phải được cấp phép bởi Cơ Quan Kiểm Soát Ngành Tài Chính (FCA). Chính phủ Anh cũng khuyến khích đầu tư thông qua các ưu đãi về thuế và chương trình “Innovative Finance Individual Savings Account” để thu hút các nhà đầu tư cá nhân.
Bài học từ Anh
- Khung pháp lý rõ ràng: Cơ quan quản lý tài chính của Anh (FCA) đã đưa ra những quy định chặt chẽ về P2P lending, giúp bảo vệ nhà đầu tư và đảm bảo tính minh bạch của thị trường. Những yêu cầu về báo cáo, đánh giá tín dụng và giới hạn số tiền vay là những biện pháp quan trọng.
- Bảo vệ nhà đầu tư: FCA yêu cầu các nền tảng P2P phải cung cấp thông tin rõ ràng về rủi ro và yêu cầu nhà đầu tư phải có hiểu biết rõ ràng trước khi tham gia. Điều này giúp hạn chế những quyết định đầu tư dựa trên thông tin thiếu chính xác hoặc lạc quan quá mức.
Mỹ – Sự phát triển nhanh chóng và bài học về quản lý rủi ro
Mô hình cho vay ngang hàng (P2P) tại Mỹ bắt đầu vào năm 2006 và nhanh chóng phát triển với nhiều công ty thành công như Lending Club, Prosper, SoFi, OnDeck và Avant… Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008 tại Mỹ đã ảnh hưởng sâu rộng đến mọi lĩnh vực kinh tế, đặc biệt là P2P lending. Trước khủng hoảng, các ngân hàng truyền thống gặp phải những vấn đề lớn về thanh khoản và tín dụng, dẫn đến việc thắt chặt các khoản vay. Chính điều này đã tạo cơ hội cho P2P lending phát triển mạnh mẽ, vì cung cấp giải pháp tài chính thay thế cho các cá nhân và doanh nghiệp không tiếp cận được vốn vay từ ngân hàng
Quản lý P2P tại Mỹ tập trung vào 4 khía cạnh chính: giới hạn vốn huy động, giới hạn đầu tư cá nhân, tiêu chuẩn cấp phép cho công ty P2P, và yêu cầu công khai thông tin. Năm 2015, quy mô thị trường P2P ở Mỹ đạt 18 tỷ USD, và dự kiến có thể tăng lên 150 tỷ USD vào năm 2025.
Bài học kinh nghiệm
- Quy định chặt chẽ về huy động vốn: Chính phủ Mỹ đặt ra giới hạn nghiêm ngặt về số vốn mà các công ty P2P có thể huy động trong một năm, với mức tối đa 1,07 triệu USD trừ những trường hợp đặc biệt cần xin phép riêng. Điều này giúp ngăn chặn các công ty P2P không có khả năng tài chính vượt quá giới hạn an toàn, đồng thời bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư.
- Giới hạn đầu tư cá nhân: Các cá nhân có giới hạn đầu tư dựa trên thu nhập hoặc tài sản ròng hàng năm của họ. Điều này nhằm bảo vệ các nhà đầu tư không bị mất quá nhiều tiền nếu các khoản vay gặp rủi ro, giúp tạo ra môi trường đầu tư an toàn và ổn định hơn.
- Tiêu chuẩn cấp phép và hoạt động nghiêm ngặt: Tại Mỹ, các công ty P2P phải tuân theo các điều kiện cấp phép nghiêm ngặt, tương tự như các công ty quản lý đầu tư. Điều này giúp đảm bảo các công ty P2P có đủ năng lực tài chính và tuân thủ quy định pháp lý trước khi tham gia thị trường.
Trung Quốc – Bùng nổ và khủng hoảng
Xuất hiện ở Trung Quốc năm 2011. Khi đạt đỉnh năm 2015, Trung Quốc có khoảng 3.500 doanh nghiệp cho vay P2P. Tính đến tháng 6/2018, thị trường cho vay ngang hàng của Trung Quốc có giá trị gần 218 tỷ USD. Loại hình cho vay P2P này phát triển trên quy mô lớn khi các công ty được chính phủ khuyến khích đột phá sáng tạo về tài chính để phục vụ các doanh nghiệp tư nhân vừa và nhỏ đang đói vốn.
Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp cũng lợi dụng, núp bóng hình thức này để cho vay với lãi suất “cắt cổ” lên tới gần 40% hoặc lừa đảo sau khi huy động vốn. Cho vay ngang hàng đang dần rơi vào tình trạng không được kiểm soát. Chỉ trong vòng 2 tháng kể từ tháng 6/2018, hơn 400 công ty P2P đã dừng hoạt động và các nhà đầu tư không thể đòi lại tiền. Việc này đã trở thành vấn nạn xã hội khi nhiều nhà đầu tư đình công, biểu tình yêu cầu Chính phủ Trung Quốc phải có biện pháp bảo vệ quyền lợi của họ
Bài học kinh nghiệm
- Giám sát chặt chẽ: Sự thiếu hụt các quy định giám sát tại Trung Quốc đã dẫn đến tình trạng lừa đảo và quản lý yếu kém. Sau đó, chính phủ Trung Quốc đã phải can thiệp mạnh mẽ để đóng cửa nhiều nền tảng không đáp ứng các tiêu chuẩn quản lý.
- Giới hạn đầu tư: Một trong những biện pháp Trung Quốc đã áp dụng là giới hạn số tiền mà mỗi cá nhân có thể đầu tư vào P2P lending, nhằm hạn chế rủi ro tài chính cá nhân
Học hỏi từ thất bại này, C22 đã chú trọng xây dựng một hệ thống minh bạch với quy trình quản lý rủi ro rõ ràng và phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý để đảm bảo tính bền vững và an toàn cho cả người vay lẫn người cho vay. Ngoài ra C22 Credit áp dụng công nghệ tài chính, tăng cường quá trình nhận diện và xác minh khách hàng, đồng thời xây dựng cơ chế chia sẻ dữ liệu nhằm đảm bảo độ tin cậy trong đánh giá rủi ro và tín dụng.
Thực trạng cho vay ngang hàng ở Việt Nam hiện nay
Theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (World Bank), ở Việt Nam có khoảng 79% người dân không được tiếp cận với các dịch vụ tài chính chính thức. Họ hầu hết không thể hoặc không được tiếp cận dịch vụ ngân hàng, nhưng có nhu cầu rất lớn về vay mượn. Do đó cho vay ngang hàng có một sự phát triển vượt bậc là một điều dễ hiểu. So với thị trường cho vay ngang hàng ở thế giới, hoạt động cho vay ngang hàng ở Việt Nam hiện nay đang có tiềm năng phát triển mạnh nhưng chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh.
Theo quy định pháp luật ở Việt Nam, tất cả các cá nhân, tổ chức không phải là Tổ chức tín dụng đều không được phép thực hiện các hoạt động ngân hàng. Tuy nhiên, những quan hệ vay mượn trực tiếp không mang tính chất kinh doanh giữa các cá nhân và tổ chức thì vẫn được xem là những giao dịch dân sự hợp pháp, nằm ngoài phạm vi điều chỉnh của Ngân Hàng Nhà Nước và Luật các tổ chức tín dụng. Do đó, các quy định pháp lý và vai trò quản lý nhà nước đối với hoạt động cho vay ngang hàng vẫn chưa được xác định rõ ràng.
Trong bối cảnh P2P lending tại Việt Nam, C22 đã áp dụng những bài học từ các quốc gia đi trước để điều chỉnh và xây dựng mô hình cho vay ngang hàng phù hợp với môi trường trong nước. Áp dụng các công nghệ tối ưu hóa dịch vụ P2P lending, để xây dựng hệ thống đánh giá tín dụng chính xác hơn. Sử dụng dữ liệu từ các nguồn như giao dịch tài chính, dữ liệu viễn thông để đưa ra các quyết định tín dụng hiệu quả.
Kết luận và hướng phát triển
P2P lending là một cơ hội đầu tư hấp dẫn, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Bài học từ các quốc gia đi trước cho thấy, việc xây dựng một khung pháp lý chặt chẽ, đảm bảo tính minh bạch và cung cấp đầy đủ thông tin về rủi ro là yếu tố quan trọng để phát triển thị trường P2P lending một cách bền vững.
Để có một hệ sinh thái cho vay ngang hàng được vận hành an toàn và hiệu quả tại Việt Nam, C22 Credit đã học hỏi từ mô hình hợp tác của các quốc gia Đông Nam Á. Hợp tác chặt chẽ với các ngân hàng để cung cấp các dịch vụ tài chính song song, hỗ trợ và bổ sung lẫn nhau để đảm bảo tính an toàn cho các khoản vay.
